Relatie- en gezinstherapie is een vorm van psychotherapie en wordt ook wel systeemtherapie genoemd.
Psychotherapie is het op deskundige wijze doelbewust toepassen van klinische methodes en attitudes die gebaseerd zijn op algemeen aanvaarde psychologische principes met als doel mensen bij te staan in het veranderen van hun gedrag, cognities, emoties en/of persoonskenmerken in de richting die door de betrokkenen wenselijk wordt geacht.
Dit is een erkende behandeling in de geestelijke gezondheidszorg, forensische zorg, jeugdzorg en Wmo. Kenmerkend voor systeemtherapie is dat partners of gezinsleden meestal samen in therapie zijn. Het is echter ook mogelijk om individueel in therapie te zijn.
Binnen een sociaal systeem beïnvloeden mensen elkaar. Gedachten, gedragingen, gevoelens en verwachtingen ontstaan in wisselwerking met anderen uit onze omgeving. Dit is een ingewikkeld proces waarbij problemen kunnen ontstaan.
Voor de meeste mensen is het gezin van herkomst het eerste belangrijke sociale systeem. Later kan ook het eigen gezin of de partner en eventuele kinderen belangrijk worden, naast de contacten op het werk en in de vriendenkring. Vaak ontstaan er loyaliteitsconflicten, waarbij gezinsleden klem komen te zitten en relaties onder druk komen te staan. Een voorbeeld hiervan is dat partners ruzie krijgen over de opvoeding van hun kind, of dat een kind gedragsproblemen krijgt op school voor, tijdens of na een scheiding van de ouders.
In de systeemtherapie staan de problemen van een of meerdere betrokkenen centraal. Een systeemtherapeut zal de problemen altijd bezien tegen de achtergrond van de wisselwerking met anderen. Ook wordt bekeken wie kan bijdragen aan het oplossen van de problemen.
Gekwalificeerde relatie- en gezinstherapeuten zijn aangesloten bij de NVRG (Nederlandse Vereniging voor Relatie- en Gezinstherapie). De NVRG is aangesloten bij de NVP (Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie).
De therapie bestaat hoofdzakelijk uit gesprekken zowel individueel als samen met andere mensen uit het systeem, dit in afstemming met jou wie jij wilt betrekken. Tijdens de gesprekken worden de problemen besproken en de therapeut zoekt samen met de deelnemers naar andere manieren om de problemen om te gaan. In de therapie kunnen de deelnemers zich bewust worden van onderlinge reacties op elkaar en begrijpen welke invloed zij op anderen hebben.
Vaak wordt er huiswerk afgesproken, bijvoorbeeld om uit te proberen hoe het bevalt om zaken anders te doen dan voorheen. Dit noemen we gedragsverandering. In de zitting daarna wordt dan teruggekomen op de ervaringen met het huiswerk. Zo wordt steeds verder gewerkt in de richting van de vooraf geformuleerde doelstellingen.
Uiteraard is de belangrijkste doelstelling het doen verminderen of verdwijnen van de klachten of problemen. Dit wordt bereikt doordat mensen zich anders gaan gedragen ten opzichte van elkaar, anders met elkaar omgaan, anders op elkaar reageren en/of doordat men een andere visie krijgt op de problemen, op zichzelf en op de relaties met anderen.
Soms kunnen in de therapie bepaalde problemen direct worden opgelost. In andere situaties krijgen mensen handreikingen waardoor zij beter in staat zijn om zelf oplossingen te vinden.
Ook zal er gebruik gemaakt worden van allerlei technieken en methodes die een positieve invloed kunnen hebben zoals ontspanningsoefeningen of communicatieoefeningen, maar ook cognitieve gedragstherapie of structurele en strategische systeemtherapeutische interventies zoals 'een Taal erbij', schematherapie, partnerrelatietherapie of Verbindend Gezag.